Tháng 7 năm 2025, Khóa học về Tai biến Tự nhiên khu vực Tây Thái Bình Dương (Natural Hazards in the Western Pacific Islands) đã được tổ chức tại đảo Bohol – Philippines, cũng là công viên địa chất toàn cầu đầu tiên của Philippines. 

1. Giới thiệu công viên địa chất toàn cầu đảo Bohol – Philippines 

Bohol là hòn đảo có diện tích lớn thứ mười, là một phần của nhóm đảo Visayas, miền Trung Philippines. Năm 2023, Bohol được công nhận là công viên địa chất toàn cầu UNESCO đầu tiên tại Philippines với lịch sử kiến tạo hơn 150 triệu năm đã nâng hòn đảo này cao khỏi mực nước biển. 

Để đến Bohol từ Việt Nam, du khách có thể bay hai chặng, quá cảnh tại Manila rồi tiếp tục đến Tagbilaran (Bohol), hoặc bay thẳng tới Cebu và sau đó đi phà qua Bohol.

Công viên địa chất Bohol nổi tiếng nhất với đồi Chocolate (Chocolate Hills) và khỉ Tarsier, được chọn là hai hình ảnh cho logo công viên. 

2. Các geosite từ trận động đất 2013 

“8 giờ 12 phút sáng ngày 15 tháng 10 năm 2013, một trận động đất 7.2 độ richter (M7.2) đã làm rung chuyển cả đảo Bohol, và cả hai hòn đảo bên cạnh là Negros và Cebu. Những ngôi nhà, những tòa cao ốc, những di sản nhà thờ hơn thế kỷ, đường xá, cầu cống đều bị tàn phá. Hơn 200 người thiệt mạng và ước tính thiệt hại cơ sở hạ tầng là khoảng 2 tỷ peso” 

Bên cạnh những thiệt hại nặng nề về người và của, các dấu vết của những trận động đất để lại trên mặt đất, bắt đầu được quan tâm và chú ý nhiều hơn thông qua các geosite tại công viên địa chất Bohol.

Sau trận động đất M7.2 2013, một đứt gãy nghịch Bắc Bohol (NBF-North Bohol Fault) (Hình 2)  được hình thành, tạo nên những dạng địa hình mới: 
– Geosite vị trí đứt gãy Inabanga là điểm tiếp cận của cánh treo NBF. Đứt gãy kéo dài khoảng 5km trên mặt đất, làm một phần của cánh đồng lúa được nâng lên, tạo nên bức tường tự nhiên cao từ 0.5 – 2m, còn gọi là bức tường Bohol (the Great Wall of Bohol) (Hình 3). 
– Geosite Thềm biển Loon-Maribojoc được nâng lên 1,5m theo chiều thẳng đứng và đường bờ biển bị dịch ra xa 50m. 137ha của thềm biển này được công nhận là di sản địa chất (Geological Monument) bởi Bộ Môi trường và Tài nguyên Philippines (DENR) tháng 8/2015. Một vài năm sau sự kiện động đất đó, tại thềm biển cằn cỗi mọc lên loại cây màu đỏ cam bí ẩn, bò khắp mặt đất, trong giống như loài cây mọng nước. Chính vì vậy, người dân địa phương còn gọi nơi đây là Cánh đồng san hô (Coral Garden).  
Hai dạng địa mạo mới này là hai trong số những geosites nổi bật được tạo ra từ trận động đất M7.2 năm. 

3. Các geosites tiêu biểu khác

Đồi Chocolate

Nằm tại các thị trấn Carmen, Batuan and Sagbayan của Bohol, đồi Chocolate gồm 1776 nón karst cao từ 100m đến 500m so với mực nước biển. Đây là một trong những dạng địa mạo karst điển hình ở vùng nhiệt đới. Giống như núi Đôi Cô Tiên ở Hà Giang, những ngọn đồi hình nón ở đây gần như đối xứng và có kích thước bằng nhau. Chúng là kết quả từ sự nâng lên của các trầm tích san hô cách đây 2 triệu năm và tác động của nước mưa và xói mòn. Vào mùa khô, khi lượng mưa không đủ, những ngọn đồi phủ đầy cỏ sẽ chuyển sang màu nâu sô-cô-la, đó chính là sự ra đời của tên “Chocolate”. Người dân địa phương còn sáng tác nên truyền thuyết về giọt nước mắt của người khổng lồ để giải thích nên sự hình thành của các ngọn đồi này. 

Không những mang giá trị khoa học độc đáo, sự hùng vĩ của những ngọn đồi Chocolate dưới ánh chiều hoàng hôn luôn là địa điểm mà du khách không thể bỏ lỡ khi đến khám phá công viên địa chất Đảo Bohol. 

Hang Hinagdanan 

Cách trung tâm thủ phủ Tagbilaran khoảng 8,5km về phía tây nam, hang Hinagdanan là một trong những hang động karst của công viên địa chất Đảo Bohol. Câu chuyện phát hiện ra hang được kể lại như sau: Hang Hinagdanan vô tình được khám phá bởi một người nông dân bị vấp té bởi một cái hố khi đang dọn dẹp khu đất của mình. Tò mò, ông ta đã ném một hòn đá xuống cái hố và nghe thấy tiếng nước bắn lên. Sau đó, ông quyết định xây một cầu thang đi xuống hố, tiếng địa phương gọi là “hagdan”, để khám phá vẻ đẹp bí ẩn này. 

Điều đặc biệt bên trong Hinagdanan, bên cạnh những cột măng đá, nhũ đá là một hồ nước trong xanh được cho là sâu 10 – 20m?. 

Nơi đây còn là một di tích lịch sử quan trọng của Bohol vào thời chiến tranh thế giới thứ 2.

4. Giá trị sinh thái và văn hóa 

Khu bảo tồn khỉ Tarsier 

Tại khu bảo tồn khỉ Tarsier, du khách có cơ hội tận mắt quan sát được loài linh trưởng có kích thước nhỏ nhất thế giới, cùng đôi mắt to và khả năng xoay đầu gần 180 độ. Chúng từng bị cho là đã tuyệt chủng, tuy nhiên về sau lại xuất hiện ở các cánh rừng ở Philippines và Indonesia. Khỉ Tarsier là động vật ăn đêm, cực kỳ nhạy cảm với ánh sáng và tiếng động nên lưu ý dành cho du khách đến tham quan là không được sử dụng đèn flash và không được trò chuyện lớn tiếng. 

Các nhà thờ ở Bohol 

Đảo Bohol ở Philippines nổi tiếng với nhiều nhà thờ cổ kính mang đậm dấu ấn lịch sử và kiến trúc Tây Ban Nha như: Nhà thờ Baclayon, nhà thờ Loon, nhà thờ Loay, … Điều đặc biệt ở các nhà thờ nơi đây là đều quay mặt về hướng biển. 

Một số nhà thờ trên đảo cũng đã bị tàn phá nặng nề sau trận động đất M7.2 năm 2013. 

Du thuyền trên sông Loboc 

Ăn trưa trên du thuyền trôi theo dòng sông Loboc là một trải nghiệm vô cùng ấn tượng đối với du khách. Được trải nghiệm các món ăn địa phương, thưởng thức những bài hát và điệu nhảy múa với người dân bản địa và nhất là được chìm đắm trong khung cảnh hai bên cánh rừng nguyên sinh giữa dòng xanh biếc, tất cả tạo cho du khách cảm giác thư giãn và bình yên. 

5. Kết 

Từng công viên địa chất là những trang lịch sử ghi lại quá trình kiến tạo đầy biến động của Trái Đất, với Bohol nổi bật nhờ các di sản từ trận động đất năm 2013. Những di sản này không chỉ là bài học về sức mạnh tàn phá của tự nhiên mà còn là lời nhắc nhở về trách nhiệm của chúng ta với hành tinh và cách ứng phó, giảm thiểu và phục hồi sau những tổn thương. Công viên địa chất toàn cầu UNESCO Đảo Bohol, không những là một điểm đến hấp dẫn với tài nguyên địa du lịch dồi dào và phong phú, mà còn là nơi phù hợp dành cho những hoạt động giáo dục đặc biệt về tai biến tự nhiên và khoa học Trái Đất. 

“Chuyến thực địa tham quan công viên địa chất toàn cầu Bohol (Bohol UGGp) là một phần trong Khóa học về Tai biến Tự nhiên khu vực Tây Thái Bình Dương (Natural Hazards in the Western Pacific Islands)  năm 2025 của Viện Tiên tiến (Advanced Institute – AI), diễn ra từ ngày 7 đến ngày 11 tháng 7 năm 2025 tại Bohol, Philippines. Sự kiện này được tổ chức bởi International Centre of Excellence (IRDR ICoE-Đài Bắc) phối hợp với Hội đồng Khoa học Quốc tế (International Science Council – ISC), Viện Hàn lâm Sinica (Academia Sinica), Đại học Trung ương Quốc gia (National Central University -NCU), Đại học Quốc gia Dong Hwa (National Dong Hwa University – NDHU), Đại học Quốc gia Chung Thành (National Chung Cheng University – CCU), Viện Núi lửa và Địa chấn học Philippines (Philippine Institute of Volcanology and Seismology – PHILVOCS), Đại học Quốc gia Đài Loan (National Taiwan University – NTU)”.

Quế Nam.